Is alle liefde egoïstisch?

Door Menno de Bree

Ik heb net een drukke middag achter de rug. Met mijn dochter van zeventien zit ik in de auto, op weg naar huis, als de telefoon gaat. Mijn vrouw vraagt me of ik nog iets mee wil nemen uit een winkel ergens aan de andere kant van de stad. Het is druk, het regent en ik ben moe. Maar ze klinkt hoopvol, dus ik lach en stem toe. ‘Vind je het leuk om dit voor mama te doen?’ vraagt mijn dochter onverwacht. Ik knik. ‘Zie je’, zegt ze, ‘het geeft je een goed gevoel. Daarom doe je het. Alle liefde is egoïstisch.’ In plaats van in huilen uit te barsten, toch een passende reactie op zo’n tragische constatering, kijkt ze me triomfantelijk aan. Mijn dochter zit in een debatteam, en laat geen oefenmogelijkheid onbenut.

Hoe zal ik reageren? De contra-argumenten vliegen door mijn hoofd. Ze haalt motief en effect door elkaar, zou ik kunnen zeggen. Het feit dat iets een goed gevoel geeft, is niet per se een reden om het te doen. Effect en motief door elkaar halen is juist een recept voor ellende. Als je iets alleen maar doet vanwege het effect, omdat anderen je dan aardig vinden, verlies je je identiteit.

Verder is er een inductieprobleem. Zelfs als ik naar de winkel rij om me een goed gevoel te bezorgen, kun je op basis hiervan nog niet concluderen dat alle liefdesuitingen, van iedereen, overal, altijd egoïstisch zijn.

Dochterlief is verder zo uitgekookt om geen definities te geven. Maar ik zou kunnen zeggen dat ze het begrip egoïsme wel heel ver oprekt, dat liefde en egoïsme elkaar niet altijd hoeven uit te sluiten of dat ik inderdaad vanwege het goede gevoel naar de winkel ga, maar dat dit verder met liefde niet zoveel te maken heeft – behalve dan met liefde voor mijzelf.

Maar ik merk dat ik vooral aangetrokken word door de wat subtielere argumenten. Denkt ze nou echt dat mijn vrouw mijn ‘liefde’ zou accepteren als ik alleen uit zou zijn op ‘een goed gevoel’ – en haar daarmee slechts zie als instrument voor emotionele zelfbevlekking? En zou het een teken zijn van een hogere vorm van liefde als ik chagrijnig en louter uit plichtsgevoel dat pakketje zou halen? Is mijn handelen-met-plezier niet juist een teken van liefde?

Tegelijkertijd herinner ik me dat ik toen ik zeventien was, hunkerend naar liefde, meisjes probeerde te imponeren door te ‘bewijzen’ dat liefde egoïstisch is. Eigenlijk altijd tevergeefs. Ik kijk naar mijn dochter naast me. Ze heeft haar interesse alweer verloren, is druk aan het appen. Er lijkt iets relatietechnisch aan de hand. Ik glimlach. Mijn dochter heeft veel te geven. Ze houdt van het leven. De jongen die haar wint, heeft geluk. Alle liefde egoïstisch? Als ze dat echt vindt, is ze een wandelende contradictie. Haar eigen sterkste tegenargument.

Deze column van Menno de Bree verscheen eerder in het FD.